Sözleşmelerin Türk Lirası Cinsinden Yapılmasına İlişkin Düzenlemeler

Şubat 4, 2021Nisan 19, 2022 Dr. Celal Çelik tarafından In Genel, Kambiyo Yorum bırakın

Dr. Celal Çelik, Yeminli Mali Müşavir, ECC Denetim

Güncelleme tarihi: 19 Nisan 2022

(Orijinal Yazının Hazırlanma Tarihi: 16 Kasım 2018)

GENEL BİLGİ

13 Eylül 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (CK) ile Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında dövizli sözleşme yapmalarına dönük yasaklar getirilmiştir. Yapılan düzenlemelerle Türk Borçlar Kanunu’nun 26’ncı maddesinde yer alan sözleşme serbestisi ilkesi sınırlandırılmıştır.

Bahsi geçen 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla, 32 sayılı Kararın “Döviz” başlıklı 4’ncü maddesine eklenen “g” bendi düzenlemesi aşağıdaki gibidir.^[1]

“Türkiye’de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenen haller dışında, kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz.”

Ayrıca, 85 sayılı CK’nın 2’nci maddesiyle 32 sayılı Karara eklenen Geçici 8’nci madde aşağıdaki gibidir.

“Bu Kararın 4 üncü maddesinin (g) bendinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 30 gün içinde, söz konusu bentte belirtilen ve daha önce akdedilmiş yürürlükteki sözleşmelerdeki döviz cinsinden kararlaştırılmış bulunan bedeller, Bakanlıkça belirlenen haller dışında; Türk parası olarak taraflarca yeniden belirlenir.”

Yukarıda yer verilen düzenlemeye göre, Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yapılan birçok sözleşmede, fiyatın dövizli veya dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir. 

32 sayılı Kararın güncel metnine ulaşmak için tıklayınız.

Yapılan bu değişikliği analiz eden yazımıza ulaşmak için tıklayınız.

32 sayılı Kararın 4/g ve geçici 8’nci maddeleri uyarınca, Hazine ve Maliye Bakanlığınca, 2008-32/34 nolu Genel Tebliğin 8’nci maddesi değiştirilerek düzenlemeler yapılmış olup bu Tebliğlerin içerikleri aşağıda gibidir.

Tebliğin yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi	Tebliğin başlığı	Tebliğin içeriği
6 Ekim 2018	Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/51)	32 sayılı Karar md.4/g ile ilgili açıklamalar yapan bu Tebliğ, 2018-32/52 sayılı Tebliğ ile yürürlükten kaldırılmıştır.
16 Kasım 2018	Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/52)	32 sayılı Karar md.4/g ve geç. md. 8 uygulamasına ilişkin açıklamalar güncellenmiştir.
30 Ocak 2021	Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2021-32/59)	Kültür ve Turizm Bakanlığı belgeli konaklama tesislerinin dövizli konaklama sözleşmesi yapabileceklerine dönük düzenleme yapılmıştır.
19 Nisan 2022	Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2022-32/66)	Menkul satış sözleşmelerinde Türk Parası cinsinden ödeme yapılması mecburiyeti getirilmiş, kamu kurumları bu şarttan istisna edilmiştir.

32 sayılı Kararla, Kambiyo mevzuatına ilişkin tespiti Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bırakılan konuları düzenleyen, 2008-32/34 sayılı Tebliğin güncel haline aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.

 2008-32/34 sayılı Tebliğ metnine ulaşmak için tıklayınız.

İşbu yazımızda, 19 Nisan 2022 tarihi itibariyle geçerli güncel mevzuata uygun bir şekilde konu ele alınmıştır.

Yasağın kapsamı

Kambiyo mevzuatı düzenlemeleri çerçevesinde, kısıtlama getirilen  sözleşmelerin bedeli ile bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri, döviz (Türk Lirası dışındaki para, yabancı para), dövize veya uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli maden veya emtiaya endeksli olarak belirlenemez. 

Konuyla ilgili olarak Tebliğin 8/22’nci maddesinde aşağıdaki açıklama yazılıdır.

 (22) Uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli madenlere ve/veya emtiaya endekslenen ve/veya dolaylı olarak dövize endekslenen sözleşmeler, 32 sayılı Kararın 4 üncü maddesinin (g) bendi uygulaması kapsamında dövize endeksli sözleşme olarak değerlendirilir. Ancak, taşımacılık faaliyetlerine ilişkin hizmet sözleşmelerinde akaryakıt fiyatlarına endeksleme yapılması mümkündür.

2008-32/34 sayılı Genel Tebliğin 8’nci maddesi uyarınca sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayan sözleşmeler kapsamında düzenlenecek kıymetli evraklarda yer alan bedellerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir. Ancak, 32 sayılı Kararın Geçici 8 inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten önce düzenlenmiş ve dolaşıma girmiş bulunan bu kapsamdaki kıymetli evraklar anılan geçici madde hükmünden istisnadır.

Dövizli yapılamayacak sözleşmeler ve istisnaları

85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 32 sayılı Karara eklenen 4/g bendi ile, Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yapılan aşağıdaki sözleşme türlerine dövizli sözleşme düzenlenmesi kısıtlaması getirilmiştir.

• Menkul alım satım sözleşmeleri
• Gayrimenkul alım satım sözleşmeleri, 
• Taşıt kiralama,
• Finansal kiralama, leasing sözleşmeleri,
• Her türlü menkul kiralama
• Gayrimenkul kiralama,
• İş sözleşmeleri,
• Hizmet sözleşmeleri,
• Eser sözleşmeleri.

Diğer taraftan Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2008/32-34 sayılı Genel Tebliğin 8’nci maddesi ile bu sözleşmelerden, Türk Lirası düzenlenebilecek olanları açıklamıştır. Sözleşme türleri itibariyle dövizli sözleşme yasakları ve istisnaları aşağıdaki tablolarda özetlenmiştir.

(Önemli not: Tabloların hazırlanmasında, HMB’nın 2008/32-34 sayılı Genel Tebliğinin 8’nci maddesi ve diğer güncel mevzuat gözden geçirilmiştir. Tablolarda, orijinal metinlerde yer alan bazı cümleler anlatım kolaylığı sağlamak açısından zaman zaman kısaltılmıştır. Bu nedenle, olası hataların önünde geçmek açısından, işlem tesisi öncesinde güncel mevzuatın gözden geçirilmesini tavsiye ederiz.)

GAYRİMENKUL SATIŞ SÖZLEŞMELERİ

GAYRİMENKUL KİRALAMA SÖZLEŞMELERİ

YASAK KAPSAMI 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ 8/2

Türkiye’de yerleşik kişiler arasındaki, konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul kiralama sözleşmelerinin dövizli olarak yapılması mümkün değildir.

İSTİSNALAR 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ 8. md.  3, 4, 5, 16, 17, 19 nolu bentler.

Aşağıdaki durumlarda gayrimenkul kiralamaları dövizli olarak yapılabilir.  T.C. vatandaşı olmayan kişilerin kiracı olması, * Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan şube, temsilcilik, yüzde 50 ve daha fazla ortak oldukları şirketler ile serbest bölgedeki şirketlerin kiracı olmaları, * Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesislerinin işletilmesi amacıyla yapılan kira sözleşmeleri, * Kamu kurumlarının taraf olduğu antlaşmaların ifası kapsamında; yükleniciler ve alt yüklenicilerin imzaladığı sözleşmeler (8/16) * 4749 sayılı Kamu Finansmanı Kanunu kapsamında yapılan sözleşmeler ile bu işlemlerle ilgili bankaların taraf olduğu anlaşmalar (8/17) * Gümrüksüz satış mağazalarının kiralanmasına ilişkin gayrimenkul kiralama sözleşmeleri,

İŞ (İSTİHDAM, ÇALIŞMA) SÖZLEŞMELERİ

HİZMET SÖZLEŞMELERİ

YASAK KAPSAMI 2008-32/34 sayılı Genel  Tebliğ md. 8/7

Türkiye’de yerleşik kişiler arasında imzalanan, danışmanlık, aracılık ve taşımacılık dâhil hizmet sözleşmeleri dövizli olarak düzenlenemez.

İSTİSNALAR 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ 8. md. 7, 15, 16, 17, 19, 20, 22 nolu bentler.

Aşağıda yazılı danışmanlık, aracılık ve taşımacılık dahil hizmet sözleşmeleri dövizli olarak düzenlenebilir. * Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişilerin taraf oldukları hizmet sözleşmeleri,  * İhracat, transit ticaret, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,   Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışında gerçekleştirecekleri faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri, * Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri, Türkiye’de başlayıp yurt dışında sonlanan ve yurt dışında başlayıp Türkiye’de sonlanan, yurt dışında başlayıp yurt dışından sonlanan hizmet sözleşmeleri, * Türkiye’de yerleşik kişilerin Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesislerinde akdedeceği konaklama hizmet sözleşmeleri, * Kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmelerKamu kurumlarının taraf olduğu antlaşmaların ifası kapsamında; yükleniciler ve alt yüklenicilerin imzaladığı sözleşmeler (8/16) * 4749 sayılı Kamu Finansmanı Kanunu kapsamında yapılan sözleşmeler ile bu işlemlerle ilgili bankaların taraf olduğu anlaşmalar (8/17) * Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan şube, temsilcilik, yüzde 50 ve daha fazla ortak oldukları şirketler ile serbest bölgedeki şirketlerin hizmet alan konumunda oldukları hizmet sözleşmeleri (Tebliğ md. 8/19). * Havacılık sektörü taşımacılık, teknik servis ve yer hizmetleri şirketlerinin akdettiği sözleşmeler (8/20) * Taşımacılık faaliyetlerine ilişkin hizmet sözleşmelerinde akaryakıt fiyatlarına endeksleme yapılması mümkündür. (Tebliğ md. 8/22).

ESER SÖZLEŞMELERİ

YASAK KAPSAMI 32 sayılı Karar md. 4/g

32 sayılı Karar 4/g uyarınca, Türkiye’de yerleşik kişiler; kendi aralarında akdedecekleri, eser sözleşmelerini dövizli olarak düzenlenemez.

İSTİSNALAR 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ 8. md.  8, 15, 16, 17, 20 nolu bentler.

Aşağıdaki eser sözleşmelerinin dövizli olarak yapılabilmesi mümkündür. * Döviz cinsinden maliyet içeren eser sözleşmeleri (8/8) * Kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler Kamu kurumlarının taraf olduğu antlaşmaların ifası kapsamında; yükleniciler ve alt yüklenicilerin imzaladığı sözleşmeler (8/16) * 4749 sayılı Kamu Finansmanı Kanunu kapsamında yapılan sözleşmeler ile bu işlemlerle ilgili bankaların taraf olduğu anlaşmalar (8/17) * Havacılık sektörü taşımacılık, teknik servis ve yer hizmetleri şirketlerinin akdettiği sözleşmeler (8/20)

MENKUL (EŞYA) SATIŞ SÖZLEŞMELERİ

YASAK KAPSAMI 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ md. 8/9

Türkiye’de yerleşik kişilerin; kendi aralarında akdedecekleri, taşıt satış sözleşmeleri dövizli olarak düzenlenemez. Ancak dövizli düzenlenen menkul satış sözleşmelerinde sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunludur.

İSTİSNALAR 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ 8. md. 9, 15, 16, 17, 18, 20 nolu bentler.

Tebliğde özel olarak izin verilen durumlar aşağıdaki gibidir. * Taşıtlar dışındaki menkul satış sözleşmelerinin dövizli olarak akdedilmesi mümkündür. * Kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler (Bu sözleşmelerde ödeme yükümlülüklerinin dövizli olarak kararlaştırılması, ödenmesi ve kabul edilmesi mümkündür.) * Kamu kurumlarının taraf olduğu antlaşmaların ifası kapsamında; yükleniciler ve alt yüklenicilerin imzaladığı sözleşmeler (Bu sözleşmelerde ödeme yükümlülüklerinin dövizli olarak kararlaştırılması, ödenmesi ve kabul edilmesi mümkündür.) (8/16) 4749 sayılı Kamu Finansmanı Kanunu kapsamında yapılan sözleşmeler ile bu işlemlerle ilgili bankaların taraf olduğu anlaşmalar (8/17) * 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile bu Kanuna dayalı olarak yapılan düzenlemeler çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının döviz cinsinden oluşturulması, ihracı mümkündür. (8/18) * Havacılık sektörü taşımacılık, teknik servis ve yer hizmetleri şirketlerinin akdettiği sözleşmeler (8/20)

MENKUL (EŞYA, TAŞIT) KİRALAMA SÖZLEŞMELERİ

YASAK KAPSAMI Tebliğ md. 8/10

Türkiye’de yerleşik kişilerin; kendi aralarında akdedecekleri taşıt kiralama sözleşmeleri dövizli olarak akdedilemez.

İSTİSNALAR 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ 8. md. 10, 15, 16, 17, 20 nolu bentler.

* Diğer taraftan, genel olarak taşıtlar dışındaki menkul kiralama sözleşmelerinin dövizli olarak akdedilmesi mümkündür. Ayrıca aşağıdaki özel hükümler de yer almaktadır. * Kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler * Kamu kurumlarının taraf olduğu antlaşmaların ifası kapsamında; yükleniciler ve alt yüklenicilerin imzaladığı sözleşmeler (8/16) * 4749 sayılı Kamu Finansmanı Kanunu kapsamında yapılan sözleşmeler ile bu işlemlerle ilgili bankaların taraf olduğu anlaşmalar (8/17) * Havacılık sektörü taşımacılık, teknik servis ve yer hizmetleri şirketlerinin akdettiği sözleşmeler (8/20)

LİSANS SÖZLEŞMELERİ

YASAK KAPSAMI 32 sayılı Karar md. 4/g

32 sayılı Kararın 4/g maddesi ile “Türkiye’de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenen haller dışında kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedelini döviz cinsinden” belirlemeleri yasaktır.

İSTİSNALAR 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ 8. md. 11, 15, 16, 17, 20 nolu bentler.

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri aşağıdaki bilişim teknolojileri kapsamındaki aşağıdaki sözleşmeler dövizli yapılabilir. * Yurt dışında üretilen yazılımlara ilişkin satış sözleşmeleri, * Yurt dışında üretilen donanım ve yazılımlara ilişkin lisans ve hizmet sözleşmeleri * Kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler (Bu sözleşmelerde ödeme yükümlülüklerinin dövizli olarak kararlaştırılması, ödenmesi ve kabul edilmesi mümkündür.) (8/16) * Kamu kurumlarının taraf olduğu antlaşmaların ifası kapsamında; yükleniciler ve alt yüklenicilerin imzaladığı sözleşmeler (Bu sözleşmelerde ödeme yükümlülüklerinin dövizli olarak kararlaştırılması, ödenmesi ve kabul edilmesi mümkündür.) (8/16) * 4749 sayılı Kamu Finansmanı Kanunu kapsamında yapılan sözleşmeler ile bu işlemlerle ilgili bankaların taraf olduğu anlaşmalar (8/17) * Havacılık sektörü taşımacılık, teknik servis ve yer hizmetleri şirketlerinin akdettiği sözleşmeler (8/20)

FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMELERİ

YASAK KAPSAMI 32 sayılı Karar md.4/g

32 sayılı Kararın 4/g maddesi ile “Türkiye’de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça belirlenen haller dışında kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedelini döviz cinsinden” belirlemeleri yasaktır.

İSTİSNALAR 2008-32/34 sayılı Genel Tebliğ 8. md. 12, 13, 15, 16, 17, 20 nolu bentler.

Aşağıdaki finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri dövizli yapılabilir. * 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda tanımlanan gemilere ilişkin finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri, * 32 sayılı Kararın 17 ve 17/A maddeleri kapsamında yapılacak finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri, * Kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu sözleşmeler * Kamu kurumlarının taraf olduğu antlaşmaların ifası kapsamında; yükleniciler ve alt yüklenicilerin imzaladığı sözleşmeler (8/16) * 4749 sayılı Kamu Finansmanı Kanunu kapsamında yapılan sözleşmeler ile bu işlemlerle ilgili bankaların taraf olduğu anlaşmalar (8/17) * Havacılık sektörü taşımacılık, teknik servis ve yer hizmetleri şirketlerinin akdettiği sözleşmeler (8/20)

Dövize endeksli sözleşme kavramı

Bir sözleşme Türk Parası dışında doğrudan yabancı para ile ifa edilecek ise bu sözleşme dövizli sözleşmedir. Diğer taraftan sözleşme bedelinin döviz fiyatına göre belirlenmesi ancak sözleşme ifasının Türk Lirası olarak yapılması halinde ise dövize endeksli sözleşmeden söz edilir. Öte yandan, Uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen (altın, gümüş, platin gibi) kıymetli madenlere ve/veya emtiaya (örneğin petrol fiyatına) endekslenen ve/veya dolaylı olarak dövize endekslenen sözleşmeler, 32 sayılı Kararın 4 üncü maddesinin (g) bendi uygulaması kapsamında dövize endeksli sözleşme olarak değerlendirilir.(Genel Tebliği md. 8/22).

Yerleşik kişi tanımına ilişkin açıklamalar

Türkiye’de yerleşik kişi ve yurt dışı yerleşik kişi kavramları, kambiyo mevzuatı uygulamalarında önem taşımaktadır. Söz konusu kavramı açıklayan yazımıza aşağıdaki linkten bakılabilir.

Kambiyo Mevzuatında Türkiye’de Yerleşik Kişi Kavramı.

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan düzenlemede, Türkiye’de yerleşik kişi kavramı değiştirilmiştir. 

Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, işlettiği veya yönettiği fonlar, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler 32 sayılı Kararın 4 üncü maddesinin (g) bendi uygulaması kapsamında Türkiye’de yerleşik olarak değerlendirilir. Ancak, sözleşmenin yurt dışında ifa edilmesi durumunda, bu kişiler Türkiye’de yerleşik sayılmaz. (Tebliğ md. 8/23)

Buna göre, dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; yabancı şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler ile serbest bölgelerde yer alan şirketler taraf olduğu şirketler, Türkiye’de yerleşik olmayan kişi gibi kabul edilmiştir. Bu kişilerin, iş ve hizmet sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.  (Tebliğ Md. 8/19)

KİŞİLER VE KURULUŞLARA DÖNÜK DÜZENLEMELER

Diğer taraftan, HMB 2008-32/34 sayılı Tebliğin 8’nci maddesinde dövizli sözleşme yapma yasağından kısmen muaf tutan kişi bazlı düzenlemeler aşağıdaki gibidir.

Yabancılarla İlgili Bent

(14) Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik kişilerin taraf olduğu iş sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.

Kamu Kurum ve Kuruluşları ve TSK Güçlendirme Vakfı

(15) On altıncı fıkra hükümleri saklı kalmak kaydıyla, kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak (2022-32/66 sayılı Tebliğ ile değişen metin) “kararlaştırılması, ödenmesi ve kabul edilmesi” mümkündür.

Kamu İhalesi / Uluslararası Anlaşma Yüklenicileri

(16) Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası andlaşmaların ifası kapsamında gerçekleştirilecek olan projeler dahilinde; yükleniciler veya görevli şirketlerin ve bunların sözleşme imzaladığı tarafların üçüncü taraflarla akdedeceği veya bahsi geçen projeler çerçevesinde akdedilecek, gayrimenkul satış sözleşmeleri ve iş sözleşmeleri dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.

4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında gerçekleştirilen işlemler

(17) 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında gerçekleştirilen işlemlere ilişkin olarak yapılan sözleşmelerde sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür. Bu işlemlerle ilgili olarak bankaların taraf olduğu sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.

6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu Kapsamı İşlemler

(18) 32 sayılı Karar hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile bu Kanuna dayalı olarak yapılan düzenlemeler çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının (yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları ile yabancı yatırım fonu payları da dahil olmak üzere) döviz cinsinden oluşturulması, ihracı, alım satımı ve yapılan işlemlere ilişkin yükümlülüklerin döviz cinsinden kararlaştırılması mümkündür.

Dışarıda Yerleşik Kişiler ve Serbest Bölge Firmaları

(19) Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin işveren veya hizmet alan olarak taraf olduğu iş ve hizmet sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.

Havacılık Grubu Şirketler

(20) Türkiye’de yerleşik yolcu, yük veya posta taşıma faaliyetinde bulunan ticari havayolu işletmeleri; hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketler; sivil havacılık mevzuatı kapsamında havalimanlarında yer hizmetleri yapmak üzere çalışma ruhsatı alan veya yetkilendirilen kamu ya da özel hukuk tüzel kişiliği statüsündeki kuruluşlar ile söz konusu kuruluşların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayelerinde en az yüzde elli hisse oranına sahip olduğu ortaklıkların Türkiye’de yerleşik kişilerle döviz cinsinden veya dövize endeksli bedeller içeren gayrimenkul satış, gayrimenkul kiralama ve iş sözleşmeleri haricindeki sözleşmeleri akdetmeleri mümkündür.

Geçiş dönemine ilişkin düzenlemeler

32 sayılı Kararın Geçici 8’nci maddesi hükmü uyarınca, 13 Eylül 2018 tarihinden önce dövizli olarak akdedilen sözleşmelerin de en geç 1 ay içinde (12 Ekim 2018 tarihi bitimine kadar) Türk Lirasına dönüştürülmesi zorunluluğu vardır. Söz konusu düzenlemeyi yapan 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın 2’nci maddesiyle 32 sayılı Karara eklenen Geçici 8’nci madde aşağıdaki gibidir. 

“Bu Kararın 4 üncü maddesinin (g) bendinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 30 gün içinde, söz konusu bentte belirtilen ve daha önce akdedilmiş yürürlükteki sözleşmelerdeki döviz cinsinden kararlaştırılmış bulunan bedeller, Bakanlıkça belirlenen haller dışında; Türk parası olarak taraflarca yeniden belirlenir.”

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, yayınlanan 2008-32/34 nolu Genel Tebliğde dönemine ilişkin olarak aşağıdaki açıklamalar yer almaktadır.

Bu Tebliğ uyarınca, dövizli olarak yapılmasına müsaade edilen sözleşmelerle ilgili olarak Türk Lirasına dönüştürme zorunluluğu yoktur. Örneğin, dövize endeksli bir mal satış sözleşmesi varsa, bu sözleşme geçerliliğini sürdürecektir. Bu husus Tebliğin 8/24’nci maddesinde aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir.

(24) Bu madde uyarınca akdedilecek sözleşmelerde istisna kapsamına alınan, ancak 32 sayılı Kararın Geçici 8 inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten önce akdedilmiş bulunan sözleşmeler de anılan geçici madde hükmünden istisnadır.

Geçiş dönemine ilişkin olarak Tebliğ’de yer alan diğer düzenlemeler aşağıdaki gibidir.

“(25) 32 sayılı Kararın Geçici 8 inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten önce akdedilmiş bulunan, taşıt kiralama ve yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt satış sözleşmeleri anılan geçici madde hükmünden istisnadır.

(26) 32 sayılı Kararın Geçici 8 inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten önce akdedilmiş bulunan, menkul ve gayrimenkullere ilişkin finansal kiralama sözleşmeleri anılan geçici madde hükmünden istisnadır.

(27) Bu madde uyarınca sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün olmayan sözleşmelerde yer alan bedellerin 32 sayılı Kararın Geçici 8 inci maddesi kapsamında Türk parası olarak taraflarca yeniden belirlenmesi zorunludur.

(28) Bu madde uyarınca sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün olmayan sözleşmelerde yer alan bedeller 32 sayılı Kararın Geçici 8 inci maddesi kapsamında Türk parası olarak taraflarca yeniden belirlenirken mutabakata varılamazsa; akdedilen sözleşmelerde döviz veya dövize endeksli olarak belirlenen bedeller, söz konusu bedellerin 2/1/2018 tarihinde belirlenen gösterge niteliğindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası efektif satış kuru kullanılarak hesaplanan Türk parası cinsinden karşılığının 2/1/2018 tarihinden bedellerin yeniden belirlendiği tarihe kadar Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması suretiyle belirlenir.

32 sayılı Kararın Geçici 8 inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten önce akdedilen konut ve çatılı iş yeri kira sözleşmelerinde döviz veya dövize endeksli olarak belirlenen bedeller bu fıkranın ilk paragrafına göre iki yıllık süre için Türk parası olarak belirlenir. Ancak, Türk parası olarak belirlemenin yapıldığı kira yılının sonundan itibaren bir yıl geçerli olmak üzere; anılan paragraf uyarınca Türk parası olarak belirlenen kira bedeli, taraflarca belirlenirken mutabakata varılamazsa, belirleme tarihinden belirlemenin yapıldığı kira yılının sonuna kadar Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması yoluyla belirlenir. Bir sonraki kira yılı Türk parası cinsinden kira bedeli ise, taraflarca belirlenirken mutabakata varılamazsa, önceki kira yılında geçerli olan kira bedelinin Türkiye İstatistik Kurumunun belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması yoluyla belirlenir ve belirlenen Türk parası cinsinden kira bedeli bu fıkrada belirtilen iki yıllık sürenin sonuna kadar geçerli olur.

Bu madde uyarınca sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün olmayan sözleşmelerde tahsili yapılmış veya gecikmiş alacaklar ile gayrimenkul kira sözleşmeleri kapsamında verilen depozitolar ve sözleşmelerin ifası kapsamında dolaşıma girmiş kıymetli evraklar için bu fıkra hükmü uygulanmaz.”

Sözleşmelerin Türk Lirasına dönülmesinde, 2 Ocak 2018 tarihinde geçerli TC Merkez Bankası efektif satış kurlarının esas alınması gerekmektedir. Söz konusu tarihte geçerli kurlar aşağıdaki gibidir.

(Kaynak:http://www.tcmb.gov.tr/kurlar/kurlar_tr.html)

Yabancı Para Birimi	Efektif Satış Kuru (TL)
1 ABD Doları	3,7776
1 Euro	4,5525
1 İngiliz Sterlini	5,1252

SONUÇ

30 Eylül 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 85 nolu Cumhurbaşkanı Kararıyla kambiyo mevzuatında düzenleme yapılarak Türkiye’de yerleşik kişiler arasında, dövizli sözleşme yapmaya dönük önemli kısıtlamalar getirilmiş ve kısıtlama getirilen mevcut sözleşmelerin Türk Lirası sözleşme olarak güncellenmesi mecburiyeti getirilmiştir. Diğer taraftan söz konusu Kararda, istisnaları belirleme konusunda Hazine ve Maliye Bakanlığı’na yetki verilmiştir. Bakanlık bu yetkisini yayınladığı dört farklı Genel Tebliğ ile kullanmıştır. Önce 6 Ekim 2018 tarihinde yayınlanan Hazine ve Maliye Bakanlığı Genel Tebliği ile uygulamanın detayları açıklanmıştır. Daha sonra 16 Kasım 2018 tarihinde yayınlanan HMB Genel Tebliği ile kısıtlamalar önemli ölçüde gevşetilmiştir.

Diğer taraftan, dövizli sözleşme yapmaya dönük hala önemli kısıtlamalar yer almaktadır. Konuyu açıklığa kavuşturabilmek açısından, yazımızda tablolar kullanılmıştır. Tablolarda, orijinal metinlere referanslar verilmek suretiyle kaynak metne ulaşma imkânı sağlanmıştır.

Tablo içeriklerinde, anlatım kolaylığı sağlamak açısından kısaltmalar yapılmıştır. Kullanıcıların, işlem tesis etmeden önce, orijinal metni gözden geçirmelerinde büyük yarar bulunmaktadır.

Türkiye’de yerleşik kişiler arasında dövizli sözleşme düzenlemesine dönük kısıtlamalar bütün sözleşme türlerini kapsamamaktadır. Kısıtlamalar sadece Cumhurbaşkanı Kararında sayılan ve Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından istisna getirilmeyen sözleşmeleri kapsamaktadır.

85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile, dövizli sözleşme yasağı çok kapsamlı bir şekilde düzenlenmiştir. Karara göre, Türkiye’de yerleşik kişiler arasında menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinin dövizli veya dövize endeksli yapılması yasaklanmış, istisnai durumların Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca düzenleneceği hüküm altına alınmıştır. Ancak yasaklamalar, büyük ölçüde 2018-32/52 nolu Genel Tebliği ile esnetilmiştir.

Dr. Celal Çelik, Yeminli Mali Müşavir, ECC Denetim

(c) Copyright. Her hakkı saklıdır. Kaynak gösterilerek kullanılabilir.

---

^[1] 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 13.9.2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.